“Mae arnaf flys ysgrifennu hanes fy mywyd fy hun, nid i eraill, ond i mi fy hun; ac yn sicr nid i’w argraffu, ond yn hytrach fel math o hunan-gymundeb.”

Er protestiadau Rhys Lewis mae ei hunangofiant ar gael dros ganrif ers ei chyhoeddi.

Disgrifia Rhys Lewis ei fywyd adref gyda’i fam a’i frawd Bob, yn yr ysgol dan law llym Robyn y Sowldiwr, fel prentis yn siop Abel Hughes ac fel myfyriwr yng Ngholeg y Bala cyn cael ei benodi’n Weinidog Capel Bethel. Mae’r penodau yng nghwmni Wil Bryan a Thomas Bartley yn hwyliog a doniol ond mae tristwch mawr yng nghefndir teulu’r Lewisiaid – perthynas Robert a Mary, damwain erchyll Bob yn y pwll glo a salwch Rhys ar ôl dychwelyd i Bethel.

Roedd Daniel Owen, 1836–1895, yn deiliwr yn Yr Wyddgrug ac yn disgrifio’i gymdeithas ar ddiwedd y 19eg Ganrif. Cyhoeddwyd ei nofelau fesul pennod mewn cylchgronnau a phapurau newydd: Rhys Lewis yn Y Drysorfa; Enoc Huws a Gwen Tomos yn Y Cymro.